ارزیابی ریسک به روش پاپیونی (bow-tie)

[ACGIH]

ارزیابی ریسک به روش پاپیونی (BOW-TIE)

پيامد هاي تلخ حوادث بسيار شديد دهه هاي گذشته از جمله حادثه نيروگاه اتمی فوکوشيما در ژاپن، سكوي نفتی پايپرآلفا دردرياي شمال و يا فا جعه اخير زيست محيطی در خليج مكزيك و چندين و چند نمونه حوادث مشابه سبب شده تا همواره جواب اين سوال اساسی در اذهان بی پاسخ بماند که چرا با استقرار ساختارهاي سيستم هاي مديريت ايمنی، بهداشت و محيط زيست بسيار قوي در اين اماکن بعضا چنين حوادثی با پيامد هاي غير قابل جبران بوجود می آيد. آيا استقرار چنين سيستمهايی نبايد انواع خطرات را پيش بينی، کنترل و به طبع آن حوادث مربوطه را کاهش دهد.

اين مقاله سعی دارد بصورت توصيفی ضمن آشنايی با روش پاپيونی مزيت ها ي آن را در بهينه سازي مديريت ريسك از طريق بهبود فرآيند هاي بازرسی، پيش بينی، آگاهی و رضايت مندي نيروي کار را نشان دهد. اين مدل توانسته از طريق ارتباط بين سيستم هاي سخت افزاري، نرم افزاري و موازنات مورد نياز از يك سوء و برقراري ارتباط ميان خطرات و پيامد هاي ناشی از بروز آنها را بواسطه موانع مورد نياز و وسايل جبرانی بمنظور جلوگيري از بروز حوادث و پيامد هاي زنجيره اي ناشی از آنها را برقرار و نحوه کنترل آنها را در سيستم مديريت ايمنی، بهداشت و محيط زيست بخوبی نمايان کند.

در تحليل عوامل بالقوة آسيب رسان با اقدامات کنترلی، چگونگی نمايش و آگاهی رسانی فعاليت ها و وظايف بحر انی جهت اکثر افراد در رده هاي پايين هرم مديريتی مشكل و دشوار است اما اين روش قابليت نمايش ارتباط تمامی مؤلفه هاي موجود را دارد و روشن ترين تصويرسازي گرافيكی از مديريت ريسك، با هر سطح آگاهی جهت افراد مختلف را به نمايش می گذارد. دراين ميان آگاهی افراد در سطوح مختلف از نقش موثر آنها در کنترل خطرات و پيامد هاي ناشی آنها بيشترين تاثير را در بهبود ساختار و عملكرد سيستم هاي مديريت ايمنی، بهداشت و محيط زيست خواهد گذاشت.

کلمات کلیدي :
HSE Management System, Risk Management ٫ Risk Assessment ٫ Bow- tie

فهرست:

1. مقدمه
2. آشنایی با روش BOW TIE
3. مراحل تدوين دياگرام BOW TIE
4. نرم افزار Active Bow Tie
5. مراحل مديريت ريسك محيط زيستی با استفاده از روش پاپيونی BOW-TIE
6. نكاتی در مورد روش Bow Tie
7. فوايد روش BOW TIE
8. نمونه استفاده از روش ارزيابی BOW-TIE در يك خودرو
9. نمونه استفاده از روش ارزيابی BOW-TIE در خطوط لولة انتقال نفت و فرآوردهاي نفتی با
10. استفاده از نرم افزار
11. منابع

مقدمه
مقايسة حوادث بزرگ در کشورهاي مختلف صرف نظر از ميزان توسعه يافتگی، مبين شباهت هاي زياد آن ها با يكديگر است . عواملی نظير اعتماد بيش از اندازه به ايمن بودن تأسيسات، خطاهاي انسانی، آماده نبودن در شرايط بحرانی، اشكالات در طراحی و در کشورهاي کمتر توسعه يافته رعايت نكردن موازين اصول HSE در انتقال فنّاوري از دلايل عمدة بروز فجايع انسانی و زيست محيطی بوده اند . همة عوامل ياد شدة بالا در صنايع کشور ما نيز وجود دارند که سبب بروز حوادث بزرگی شده اند .
تلاش انسان براي توسعه و رفاه، در بستر محيط زيست و با بهره گيري از نهاده هاي آن انجام می شود و بهره دهی و پايداري اين گونه فعاليت ها در گرو تناسب و هم سويی آن ها با اصول و محدوديت هاي حاکم بر محيط هاي طبيعی، اجتماعی و اقتصادي است. طرح ها و پروژه هاي عمرانی و برنامه هاي تو سعه با هدف بهسازي و ارتقاي کيفيت زيست انسان ها برنامه ريزي می شوند و به اجرا در می آيند . اما در بسياري موارد ديده شده که به سبب بی توجهی برنامه ريزان، مجريان و تصميم گيرندگان و به علت ارتباطات پيچيده اي که اين برنامه ها با محيط زيست دارند، به عامل تخريب کنندة محيط و مانعی بر سر راه توسعة انسانی بدل شده اند. مثال هايی از اين قبيل را در همة کشورها از جمله ايران می توان برشمرد ( فردوسی، 1384 .)
در ميان صنايع مختلف، صنايع فرآيندي با توجه به ماهيت خطرناك مواد و عمليات آن همواره جزو صنايع پرخطر محسوب می شوند . در اين بين صنعت نفت و صنايع وابسته به آن در کشور ما به علت انتقال حجم بالايی از فرآو رده هاي نفتی که داراي ريسك بالايی از خطرهاي ايمنی، بهداشتی و زيست محيطی اند از اهميت بسزايی برخوردارند . (محمدفام، 1389)

با توجه به مطالب ياد شده رويكردهاي نوين کنترل خطرها به ويژه در قالب سيستم هاي مديريتی نظير HSE-MS ، OHSAS 18000 ، ISO14000 و ... بر پيشگيري از حوادث، قبل از رخ دادن آن ها تأکيد می کنند .
براي مثال، به اين موضوع به منزلة يكی از عناصر اصلی سيستم مديريت ايمنی، بهداشت و محيط زيست، با عنوان ارزيابی و مديريت ريسك تأکيد شده است (محمدفام، 1389 .)

مديريت ريسك به منزلة کاربرد سيستماتيك سياست ها، رويه ها و شيوه ها براي شناسايی، آناليز، ارزيابی، درمان و پايش ريسك ها تعريف شده است ( keey, 2003 ). هدف از مديريت ريسك پروژة برنامه ريزي، سازماندهی، هدايت وکنترل فعاليت ها و فرآيندهاي پروژه است، به گونه اي که آثار فرصت ها بيشينه و آثار تهديدها به حداقل برسد (آريش، 1388) . [فقط کاربران می توانند لینک ها را مشاهده کنند لطفا ثبت نام یا وارد حساب خود شوید. ] در سازمان ها و صنايع بزرگ، به ويژه در صنايع نفت، گاز و پتروشيمی بر اساس راهنماي تدوين شده در ايران و جهان در حال افزايش است .

بررسی خطرها و ارزيابی ريسك HSE فازهاي ساخت تا توليد پروژه هاي صنعت نفت و گاز عنوان مقاله اي است که عباسپور و همكارانش در سال 1388 منتشر کردند . در اين مقاله سعی شده است ارزيابی ريسك مراحل مختلف اجرايی پروژه هاي صنعت نفت و گاز و تدوين سيستم HSE بررسی شود (عباسپور و همكاران، 1388)

مديريت ريسك محيط زيستی خط لولة انتقال فرآورده هاي نفتی بندرعباس - سيرجان به روش پاپيونی (Bow_Tie) عنوان مقاله اي است که در سال 1391 (قارون و جوزي، 1391) انجام داده اند. اين مطالعه با هدف ارزيابی و مديريت ريسك محيط زيستی خط لو لة فرآورده هاي نفتی بندرعباس - سيرجان به طول تقريبی 273 کيلومتر به انجام رسيد . بدين منظور ابتدا ريسك محيط زيستی با روش سيستم شاخص گذاري ارزيابی شده . در اين راستا شناسايی مخاطرات و ارزيابی ريسك از طريق تحليل دو شاخص مخاطرات کل و آثار و تعيين امتياز ريسك بر اساس مدل ريسك نسبی روش شاخص گذاري صورت پذيرفته . سپس، امتياز ريسك با استفاده از نر م افزار Arc GIS 9.3 در سه سطح ريسك زياد ) (0.26-0.08) متوسط ( 0.26-0.44) و کم (0.44- 0.62) در طول مسير خط لوله پهن ه بندي شده و به منظور مديريت ريسك محيط زيستی از روش پاپيونی (Bow_Tie) بهره گرفته شده است .
نتايج اين مطالعه حاکی از آن است که 7 درصد از مسير خط لوله واجد پتانسيل ريسك زیاد ( 0.08-0.26) است. موثرترین عوامل در بروز ریسک نیز ویژگی های طراحی ( پتانسيل جابه جايی خاك) و پتانسيل تخريب عوامل ثالث شناخته شد . براي کاهش و کنترل ريسك هاي شناسايی شده نيز راهكارهاي مديريتی در قالب مدل پاپيونی ارائه شده . از جمله اقدامات پيشگيرانه و کنترلی پيشنها د شده می توان به ايجاد سيستم هشدار دهنده، عكس العمل مناسب نسبت به تماس ها، استفاده از تجهيزات نگهدارنده، قطع سريع جريان داخل لوله، تخلية فرآورد ه هاي داخل لوله، اطلا ع رسانی سريع و احيا و بازسازي مناطق آسيب ديده اشاره کرد .

ارزيابی ريسك سايت هاي صنعتی منطقة عسلويه با استفاده از فرايند تحليل سلسله مراتبی به کمك سامانة اطلاعات جغرافيايی عنوان پژوهشی است که در سال 1388 ( جعفري و همكارانش) انجام داده اند . در اين پژوهش سعی شده است که با شناسايی خطرهاي عمده در تعدادي از کاربري هاي منطقه و استفاده از ر وش محاسبة ريسك نيمة کمی و تعيين بازه هاي مناسب، رتبه بندي ريسك انجام شود . سپس، ريسك کلی که حاصل انباشت تمامی مخاطرات در هر کاربري است با اثر دادن وزن نسبی هر ريسك در عدد ريسك، تعيين می شود و نرم افزار GIS آن را شبيه سازي می کند ( جعفري و همكاران، 1388 ). مطالعة ديگري نيز با عنوان ارزيابی و مديريت ريسك جامع خط لولة انتقال فرآورده و خوراك پتروشيمی در سال 2009 انجام شده که در آن با استفاده از مدل هاي شاخص گذاري و احتمالاتی يك الگوريتم توسعه داده شده است .

اين الگوريتم امكان شناسايی بيشترين علل شكست خط لوله و به کارگيري اطلاعات حوادث گذشته را فراهم کرده است (Jabbari).
Gharabagh, et al., 2009 "کارل دانکلی"در مقاله اي با عنوان تكنيك هاي مديريت ريسك به معرفی روش پاپيونی (Bow_Tie) و مزاياي استفاده از آن پرداخته است . در اين مقاله از ر وش پاپيونی به منزلة روشی که قابليت تلفيق اطلاعات کمی و کيفی را به صورت تواماً داراست، نام برده شده است (2008 ، Dunckley )
روش پاپيونی همچنين در مقالة ارائه شدة" کاکشات "به مثابة ابزاري سودمند براي مديريت ريسك معرفی شده که ابزار آموزشی مفيد براي آگاهی ازخطرات فراهم می کند . مؤلف دياگرام پاپيونی را در مديريت ريسك يك پايانة
دريايی مواد شيميايی جديد در ايسلند به کار برده است


"سلست جاسينتو" و " کريستينا سيلو ا" نيز در مقالة خود در خصوص کاربرد رويكرد پاپيونی در ارزيابی نيمة کمی ريسك هاي حوادث شغلی بحث کرده اند . در اين تحقيق آناليز کيفی اوليه بر پاية تكنيك دياگرام پاپيونی بوده است . مؤلفان کارايی و سودمندي روش پيشنهادي را با به کار بردن و آزمايش آن در محيط کارخانة کشتی سازي بزرگ در پرتغال بررسی کرده اند (Jacinto, 2010)
در تحقيق مختاري و همكارانش نيز که در انگلستان به انجام رسيده است، سيستم ها و اصول کليدي مديريت ريسك بررسی و براي شناسايی و ارزيابی ريسك در چارچوب مديريت ريسك بنادر دريايی و پايانه هاي ساحلی،
آناليز ريسك بر پاية روش پاپيونی آزمايش و پيشنهاد شده است (Mokhtari, et.al., 2010 )
به طور کلی براي آناليز ريسك از روش هاي کيفی، نيمه کمی و کمی می توان استفاده کرد . روش هاي مطالعة [فقط کاربران می توانند لینک ها را مشاهده کنند لطفا ثبت نام یا وارد حساب خود شوید. ] ، [فقط کاربران می توانند لینک ها را مشاهده کنند لطفا ثبت نام یا وارد حساب خود شوید. ] ، و چه می شود، اگر ؟ ([فقط کاربران می توانند لینک ها را مشاهده کنند لطفا ثبت نام یا وارد حساب خود شوید. ]) از جمله ابزارهاي استفاده شده در آناليز ريسك به شمار می روند .(Dziubinski, et al., 2006) هر يك از روش ها براي آناليز ريسك در صنايع فرايندي، خصوصيات متفاوتی دارند . بارزترين وجه تمايز اين روش ها متفاوت بودن ورودي ها و در مقابل خروج ي هاي متفاوت حاصل از به کارگيري روش است ( 2002 Tixier, et al) , مديريت ريسك با تكنيك پاپيونی نيز از مؤثرترين روش هاي گرافيكی است که طی آن ارتباط بين تمام عوامل مرتبط با فرايند خطر نشان داده می شود . همچنين ارتباط تمامی مؤلفه ها در تحليل عوامل بالقوة آسيب رسان با اقدامات کنترلی، فعاليت ها و وظايف بحرانی به طور کامل بررسی می شود

ادامه مقاله ارزیابی ریسک به روش پاپیونی (BOW-TIE) را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.